Moreel tegenspel

Volgens Jeroen Dijsselbloem is het populisme een gevolg van de financiële crisis. De minister van Financiën wees op een omvangrijk onderzoek, waaruit zou blijken dat de steun voor traditionele partijen na een financiële crisis afneemt en het politieke landschap versnipperd raakt. Burgers blijken na zo’n crisis ontvankelijker voor extreem-rechtse retoriek. Tijdelijk, maar dat zei de bewindsman er niet bij.

Ik vermoed dat Dijsselbloem als bedreigd socialist alle belang heeft bij zo’n populistische versimpeling. Dat neemt niet weg dat de oplichting door bankiers en de redding van banken kwaad bloed hebben gezet bij de belastingbetaler en de boze witte man. Want in bozewittemannentaal gaan de grootste graaiers en naaiers vrijuit.

De Amerikaanse rechter Jed S. Rakoff vroeg zich drie jaar geleden af waarom er nog altijd geen directieleden waren vervolgd in verband met de financiële crisis. Zijn antwoord is dat openbare aanklagers de gemakkelijkste weg kiezen: “So you don’t go after the companies, at least not criminally, because they are too big to jail; and you don’t go after the individuals, because that would involve the kind of years-long investigations that you no longer have the experience or the resources to pursue.”

 

Besef en moed

Beter voorkómen dan vervolgen dus. Universitair topman en oud-advocaat Jaap Winter vroeg zich afgelopen jaar in Mr. af waar de juristen waren tijdens de financiële crisis? Waarom hadden die zich niet uitgesproken tegen de aanbieders van bedenkelijke producten? Zijn verhaal overtuigde mij aanvankelijk niet, omdat voor mij te vaag bleef welke jurist wanneer wat had moeten doen.

Onlangs kreeg ik de kans Winter enkele vragen te stellen. Hij vertelde dat hij als advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek zijn vinger had geheven tegenover een geregistreerde vermogensbeheerder, die hem vroeg of het prospectus van een nieuw beleggingsproduct wel deugde. Volgens Winter konden al die verborgen kosten niet door de beugel. Hij zou zijn kantoorgenoten hebben aangeraden afscheid te nemen van deze cliënt, die later failliet ging en waarvan een leidinggevende strafrechtelijk werd vervolgd.

Zulk optreden vereist niet alleen morele moed, maar om te beginnen moreel besef. En daarvoor moet de basis worden gelegd in de opleiding. De universitaire juristenopleiding zit echter zo stampvol met techniek dat ruimte voor reflectie en morele vaardigheden ontbreekt. Pogingen om het curriculum te hervormen stranden vooralsnog op conservatieve tegenkrachten.

Mijn vrouw doceert aan de Hogeschool Utrecht ethiek aan studenten sociaal-juridische dienstverlening – studenten die later bijvoorbeeld uitkeringen en bezwaarschriften gaan beoordelen en in een enkel geval terecht komen op een advocatenkantoor. Ook hbo-rechten-studenten aan de Hogeschool van Amsterdam krijgen ethiek. Of dat op andere hogescholen ook gebeurt, weet ik niet.

Laat ik een pikant voorbeeld geven om nog eens te illustreren wat er kan gebeuren zonder moreel tegenspel. Het Chinese crowd funding platform JD Capital’s Jiedaibao verstrekt onder meer studieleningen. Aan vrouwelijke studenten wordt nogal eens een bijzonder onderpand gevraagd: een foto waarop zij naakt poseren met hun identiteitsbewijs. Jiedaibao stuurt de foto’s naar de vrienden en familie van de studente als zij niet meer kan aflossen. Volgens ‘Lin Xiao’, een pseudoniem voor een studente uit de provincie Jiangsu, is de kans daarop groot gezien de enorme rentes.

Ja, het voorbeeld is extreem en ver weg. Maar voor de moreel ongeschoolde onder u wèl zo duidelijk, toch?

 

Dit blog verscheen ook bij Mr.