Van Tien Geboden naar Vijftallen

In deze crisis lijkt bijna elke week weer een directeur of bestuursvoorzitter tegen de lamp te lopen die jarenlang allerlei regels met voeten heeft getreden, terwijl commissarissen, accountants en andere toezichthouders niet aan de bel hebben getrokken. Tja, er zijn ook zo veel regels. Hoe veel van de Tien Geboden heeft u bijvoorbeeld paraat?

Zelf kwam ik niet verder dan drie. Er zijn zo veel regels dat het knap lastig is om altijd overal keurig aan te voldoen. Hoe houdt een mens zijn strafblad blanco in een wereld waarin elke nieuwe regel weer een paar uitzonderingen en verfijningen oproept en dus de wetgevingswedloop aanwakkert?

Advocaat Georg van Daal wees mij onlangs op The Dog and the Frisbee, een redevoering van een directeur van de Engelse centrale bank over de nieuwe Europese bankregels. Die regels zijn bedoeld om een nieuwe crisis te voorkomen. Maar of die regels daarin slagen, betwijfelt deze Andy Haldane van de Bank of England (BoE). Complexiteit bestrijden met complexiteit gaat niet werken. ‘Je bestrijdt toch ook geen vuur met vuur?’

Ja, Andy, soms bestrijdt de brandweer vuur wel degelijk met een tegenvuur dat het brandbare materiaal voor het grote vuur wegbrandt. Maar goed, het is toch interessant om de gedachtegang van Haldane te volgen. We moeten volgens hem terug naar vuistregels, want simpele vuistregels hebben neurologische wortels. Daarom weet een border collie instinctief hoe hij een frisbee moet vangen. Maar als je de natuurkundige regels gaat uitleggen die de hond in acht moet nemen om het voorwerp uit de lucht te plukken, dan bijt het dier voortdurend zijn tanden stuk op het luchtledige. Haldane haalt daarom de gedateerde slogan ‘less is more’ weer uit het hok. Zeker in complexe omgevingen werken eenvoudige vuistregels beter dan méér regels, houdt hij zijn gehoor voor.

Haldane: ‘Aan de toezichthouders van nu vragen om ons te behoeden voor de crisis van morgen met de gereedschapskist van gisteren is een border collie vragen om een frisbee te vangen door Newton’s Eerste Wet van de Zwaartekracht toe te passen.’ De reactie van de regelgever op ongewenste situaties moet wortelen in eenvoud en niet complexiteit, concludeert Haldane. Dat vraagt om ‘een totale ommekeer op het pad dat de laatste vijftig jaar is bewandeld’. En ‘wanneer zo’n unieke crisis als deze die verandering niet teweegbrengt, wat dan wel’?

Het beeld van de vergeefs happende border collie doet het ongetwijfeld goed op YouTube en bij de funniest home videos. Maar het inzicht dat je niet eindeloos kunt doorgaan met regels op regels stapelen, is natuurlijk niet nieuw.  Daarom was ik nieuwsgierig welke eenvoudige reactie de executive director financial stability van de BoE in gedachten heeft.  Het antwoord is: geen.

Ik had mij kunnen voorstellen dat hij wilde inzetten op een ethisch reveil door professionals terug te voeren naar fundamentele waarden. Een soort inburgeringscursus voor gevorderden. Maar Haldane doet geen enkele suggestie en gaat in feite met zijn pootjes omhoog liggen in plaats van de frisbee te vangen.

Accountants zijn waakhonden die woekeraars en bedrijven zelf inhuren. De beroepsorganisatie van accountants schrijft al haar leden cursussen ‘professioneel-kritische instelling’ voor. De accountant moet zijn rug leren rechten tegenover zijn manipulerende cliënt. Of die cursussen meer zijn dan goeie sier voor de buitenwereld wordt door sommigen betwijfeld. Maar het lijkt mij altijd beter dan helemaal geen cursus bedrijfsethiek.

Misschien is dit een idee: laten we de ingeslagen weg 2300 jaar terug lopen. De eerste keizer van China, Qin Shi Huangdi, heeft niet alleen de Chinese Muur en een achtduizend-koppig terracottaleger nagelaten. Ook de oplossing voor het toezichtprobleem levert hij, via dit bescheiden medium, over aan de huidige generatie: vorm binnen een organisatie vijftallen en maak daarvan elk lid verantwoordelijk voor de naleving van de regels. Als één van de vijf een regel overtreedt, is het hele kwintet de pineut. Dus als de wijsvinger in de suikerpot gaat, moeten de duim, de middel-, de ringvinger en de pink boeten. Als we vervolgens so veel mogelijk handen ineen slaan, kunnen we de verloedering wellicht afremmen.

Qin Shi Huangdi gaf de collectieve verantwoordelijkheid gestalte door bij overtredingen meteen maar vijf koppen af te hakken of vijf ledematen af te zetten. Dat lijkt me geen productief idee, omdat je al snel geen organisatie meer overhoudt.

Goed gedrag belonen werkt vast beter en is in ieder geval sympathieker dan straffen.

Maar laten we de beloning voor goed gedrag dan in hemelsnaam geen bonus noemen.