Volg @lexvanalmelo
Waar komen fraude, corruptie en wangedrag uit voort?
De puinhoop wordt gemaakt door goede mensen en is een onbedoeld het gevolg van slechte beslissingen. Het besluit om bijvoorbeeld een transactie aan te gaan in Afrika en daarvoor 10% commissie te betalen aan een tussenpersoon die daar niets voor doet, is een grote vergissing. Het management denkt: zo lang het niet ontdekt wordt, is het geen probleem. Maar een klein probleem kan zo groot worden dat het explodeert. Het besluit om “te betalen” om een grote opdracht binnen te halen, is een stomme keuze, omdat je een onverantwoord groot risico neemt.
Zijn drieste groeiambities en prestatiedruk ook een oorzaak?
Ja. Het was destijds onverstandig van Ahold om in Amerika een bedrijf met controleproblemen te kopen zonder iets aan die problemen te doen. Het punt was natuurlijk dat de meeste winst van dat bedrijf te danken was aan die fraude. De wat ik noem de “stermanager” in een verre vestiging veroorzaakt de meeste problemen, maar staat vaak het minst onder toezicht. Je ziet nogal eens dat er weinig toezicht is waar dat het meest nodig is.
Wordt er niet te vaak bezuinigd op risk managers en compliance officers die op de rem moeten staan?
Het hoofdkwartier is vaak te groot en de aandeelhouders zijn blij als de kosten daarvan worden gehalveerd. Maar wat geef je dan op? Vaak zie je dat er gesneden wordt in de compliance- en inkoopafdeling, omdat die niet sexy zijn. Maar dat gaat dus ten koste van het toezicht. Aan de top wordt vaak ook niet breed genoeg gekeken. Zo houden commissarissen zich op projectbasis bezig met het werk van de ceo en cfo zonder zich af te vragen hoe de onderneming aan die enorm grote opdrachten komt of hoe überhaupt het businessmodel in bepaalde landen functioneert. Maar wie houdt toezicht op commissarissen? Ik weet het niet.
Vragen de Zeven Stappen van Empowering Integrity niet om enorme investeringen?
Ja, zo’n clean-up is ontzettend moeilijk en kan erg veel geld kosten. Vooral als de problemen van binnenuit komen. Dan volstaat het niet om de kozijnen te vervangen, maar moet je het hele fundament herstellen.
Moet de top van de onderneming harder worden aangepakt?
Je moet top verantwoordelijk houden. Als het Openbaar Ministerie een overeenkomst sluit om het bedrijf niet te vervolgen als het een boete betaalt en een stevig compliance- en integriteitsprogramma heeft ingevoerd, kan het niettemin individuen vervolgen. In de Verenigde Staten is daar de laatste drie á vier jaar meer aandacht voor. Verder blijft het heel moeilijk om een ceo of senior manager te ontslaan. Zij hebben geld genoeg om de beste advocaat in te huren en zeggen dat ze van niets wisten. Zonder een e-mail waarin zij het wangedrag bespreken, is het moeilijk te bewijzen dat ze ervan op de hoogte waren. Dus helaas zie je dat vooral de managers en medewerkers in de onderlagen van een organisatie worden ontslagen.
Wat doe je daaraan?
Je moet dan de moed hebben om de ceo of de stermanager gewoon te ontslaan en het risico te lopen dat een rechter het ontslag achteraf terugdraait. Van het ontslag gaat namelijk een duidelijk signaal uit dat je wangedrag niet tolereert. Verder kun je de regels aanpassen. In de Verenigde Staten is na de grote boekhoudschandalen een wet ingevoerd die de raad van bestuur persoonlijk verantwoordelijk maakt voor witwassen en corruptie. Als er iets mis blijkt, moeten ze de gevangenis in. In Nederland moet de raad van bestuur een in control verklaring tekenen, maar die bepaling heeft geen tanden, omdat sancties ontbreken.
Wat moet de ondernemingsleiding doen?
Er rekening mee houden dat mensen fouten maken, die fouten snel onder ogen zien en herstellen. Een kleine vergissing levert een klein probleem op, maar als het systematisch wordt en je er niets aan doet, wordt het probleem groter en raakt het de volgende keer de raad van bestuur. Ondernemingen moeten alles doen om wangedrag te voorkomen en eerlijk spel te spelen. Sinds de economische crisis zijn mensen boos, want ze hebben minder inkomen, de lasten gaan omhoog en ze zien geen perspectief op verbetering. Dat doet pijn en mensen houden niet van pijn. Ze zien dat ondernemingen fouten maken en dat de managers vaak wegkomen met een gouden handdruk of een promotie elders. Als mensen voelen dat het systeem niet eerlijk is en geen hoop hebben op verbetering dan zitten wij met zijn allen in diepe problemen. Mijn oplossing is om het systeem te redden en de onderneming beter en duurzamer te maken.
U wilt het vertrouwen in de onderneming herstellen?
Ik wil ondernemingen niet om zeep helpen, maar helpen bij duurzaam herstel. Het systeem van de onderneming moet worden hervormd. Ik heb daar een pragmatische kijk op. Om de onderneming robuuster maken en fouten in de toekomst tegen te gaan, moet je kijken naar de hele keten: naar de raad van bestuur, de raad van commissarissen, de poortwachters… Ze moeten optreden als team, samen met toezichthouders, de overheid, de brancheorganisaties, de hele omgeving. Het is niet wij tegenover zij. Mensen willen in het algemeen goed doen.
De onderneming van uw vader in El Salvador werd afgeperst en bedreigd. Ziet u zichzelf als een corruptievluchteling?
Mijn vader moest het land uit, omdat hij zomaar kon worden opgepakt na een valse beschuldiging. Zo was de situatie tijdens de burgeroorlog in El Salvador. Hij vluchtte en de rest van het gezin leefde een jaar in een min of meer belegerd huis. Totdat wij ook naar Canada gingen. Ik praat daar nooit over en denk er bijna nooit aan. Maar deze black box van pijn ging een beetje open toen ik het boek schreef. Ik kijk niet achterom en vind het vanuit persoonlijke motieven belangrijk om corruptie te bestrijden.