Volg @lexvanalmelo
Tesla’s en Outlanders subsidiëren is een hele dure manier om de CO2-uitstoot terug te dringen. Maar er kunnen nog andere beleidsdoelen zijn om elektrisch autorijden fiscaal te faciliteren. Als het maar rechtmatig en doelmatig is, zegt Francine Giskes van de Algemene Rekenkamer. Zo zijn forfaits doelmatig voor de belastingheffing, maar mag de fictie niet te ver afstaan van de werkelijkheid. ‘Als je forfaits en faciliteiten niet tijdig evalueert, verlies je het vertrouwen.’
Er zijn 48 forfaits in zeventien wetten die de belastingheffing moeten vereenvoudigen met behulp van ficties of vaste percentages. De helft daarvan is niet actueel en staat te ver af van de werkelijkheid. Wij denken dan natuurlijk aan de box3-heffing.
‘Het doel van forfaits is zo goedkoop mogelijk de echte wereld te benaderen. De vermogensrendementsheffing is in 2001 verzonnen. Als je een beetje rustig deed, was een rendement van 4% heel reëel. Ik heb de heffing indertijd nog helpen verdedigen als Tweede-Kamerlid. Toen was het helemaal geen idiote gedachte. Soms moet een forfait meeveranderen als de rente op de marktlager uitvalt of de gemiddelde leeftijd van mensen stijgt. Maar uit ons onderzoek blijkt dat ministeries zich niet houden aan de wettelijke verplichting om de forfaits te evalueren of monitoren en daarna zonodig aan te passen. Dat druist niet niet alleen in tegen de spelregels, maar gaat ook ten koste van de doelmatigheid. Want als veel mensen gaan procederen, is de fiscus nog verder van huis.’
Zou de Rekenkamer kunnen leven met een verdubbeling van het forfait en een halvering van het tarief, waardoor de opbrengst per saldo gelijk blijft?
‘Wij kunnen met alles leven en hebben daar geen mening over. Als de vorm waarin het middel wordt gegoten maar eerlijk is en klopt. De fictie moet zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid blijven, want dat pretendeer je te doen. Tenzij je eerlijk zegt dat het je niet kan schelen hoe het echt zit en gewoon een tarief hanteert. Wij hebben geen mening over hoe hoog belastingen moeten zijn of wat wie moet bijdragen. Dat is een politieke keus en dat debat voeren wij hier niet.’
Tesla
Bij de elektrische auto is er veel discussie over de kosten van de fiscale stimulering. Met de Outlanders zou het destijds zijn gegaan om een paar miljard. Wat doen we nu met Tesla’s?
‘Het gaat nu om volledig-elektrische auto’s. Eigenaren van met name de duurdere types droegen in 2018 aanzienlijk minder belasting af. Toevallig hadden we vandaag iemand op bezoek die vorig jaar een elektrische Jaguar kocht vanwege het autobelastingregime uit 2018. Dat bewijst toch maar dat fiscale gedragsbeïnvloeding soms werkt. Op verzoek van de Tweede Kamer hebben wij onlangs gekeken naar fiscale regelingen rond elektrische auto’s en naar wat de ministers hebben gedaan met onze aanbevelingen uit 2013 en 2014. Het stimuleren van plug-ins en andere hybride-auto’s wordt nu teruggeschroefd, mede vanwege de onderzoeken van toen. Maar elektrische auto’s zijn volgens het kabinet de toekomst en worden daarom gestimuleerd door de overheid. Door de enorme toeloop op hele dure auto’s is de fiscale stimulans in 2018 heel duur geworden. Als je het uitdrukt per ton CO2 dan is dat zeker 1700 euro per vermeden ton uitstoot en soms zelfs 2000 euro. De subsidie is vanaf 2019 aangepast en geldt nu alleen voor elektrische auto’s van minder dan 50 duizend euro.’
Is de subsidie te duur?
‘Waar meet je het aan af? Als het gaat om CO2-reductie sec is het heel duur. Als de staatssecretaris bereikt dat er in 2030 alleen nog maar elektrische auto’s rijden dankzij deze de stimulering in 2018 dan is het best goedkoop geweest. Maar hoe je het ook bekijkt, welke kostendefinities je ook gebruikt, het fiscaal stimuleren van elektrische auto’s is verreweg het duurste van alle CO2-besparingsopties.’
Kijkt u nog naar andere automaatregelen?
‘Ja, we zijn bezig het hele autopakket te onderzoeken – de accijnzen en alle andere regelingen voor auto’s en hoe die op elkaar in werken. Niet alleen qua energiedoelstelling, maar meer in het algemeen. Zo hebben taxi’s een vrijstelling van de motorrijtuigenbelasting. Is die nog van deze tijd? En wat is het effect? Als overheid heb je de dure plicht om te zorgen dat het geloofwaardig blijft. Daar gaat de autobelasting over, daar gaat het forfait over, daar gaan de fiscale faciliteiten over. Mensen vinden het helemaal niet zo gek, denk ik, dat elektrisch rijden wordt gestimuleerd. Maar als het gaat op een manier dat zij er wellicht nooit voor in aanmerking komen dan voelt dat anders.’
Als zij die Tesla nooit kunnen betalen, krijg je scheve ogen?
‘Ja, dat was natuurlijk nooit de bedoeling.’
Vereenvoudiging
Als lid van de Tweede Kamer was u betrokken bij de stelstelherziening van 2001. Waarom lukte een stelselherziening in 2001 wel?
‘Dat is niet van de ene dag op de andere gegaan; er is heel lang aan gewerkt en het is pas in het pak gezet toen het economisch goed ging en er het nodige smeergeld was, zoals dat heet. Er zijn nu ook allerlei rapporten over diverse aspecten die je kunt meenemen bij een eventuele herziening, net als toen.’
Wordt het misschien tijd voor een nieuwe ronde?
‘Ja. Dat zegt ook bijna iedereen, inclusief de staatssecretaris zelf en het kabinet. Maar het moet financieel een beetje mogelijk gemaakt worden. En het apparaat van de Belastingdienst kraakt; dat was toen niet zo. Als je even een paar dingen verandert in de systemen loop je echt het risico dat het vastloopt op technische belemmeringen.’
Wordt dat niet ook als een gelegenheidsargument gebruikt?
‘Dat risico bestaat. Maar het btw-tarief kan momenteel niet meer veranderd worden, omdat het systeem dat niet aan kan. Als je zou zeggen: we gaan even een flat tax invoeren of de hele IB op zijn kop zetten – dat vergt nogal wat van die systemen. De fiscus doet nu ook pogingen om de data en de heffingen te scheiden en de systemen moderner in te richten. Dat stimuleert ook niet om snel even een totale stelselherziening in te voeren. En dat terwijl er misschien toch weer veel dingen veranderen door de klimaatdiscussie… Dan kan ik mij voorstellen dat de Belastingdienst even wil wachten en dat wil combineren.’
Zouden de inning en de heffing niet veel doelmatiger zijn als je het stelsel vereenvoudigt?
‘Er zijn veel regelingen. Als de politiek vindt dat die er allemaal moeten zijn dan moeten ze er zijn. Dat maakt de uitvoering niet simpel. Als de belastinginning en handhaving daardoor in gevaar zouden komen en er meer belastingontwijking en -ontduiking gaan optreden kom je verder van je doel af. Maar er is geen eensluidend antwoord op. Wij hameren er natuurlijk wel steeds op dat je in ieder geval in de gaten houdt dat de ideeën die je vooraf had zo uitpakken als je wilde. Er komt altijd weer een kerstbal bij in de boom. Bij de herziening in 2001 was het idee ook om alles simpel te houden, maar uiteindelijk zijn er toen toch weer ballen bij gehangen. Ik heb toen zelf de combinatiekorting geïntroduceerd, maar die was heel simpel. Iedere werkende met een jong kind kreeg een aftrek, want je weet gewoon dat die mensen kosten maken. Punt. Nu is die korting inkomensafhankelijk en wordt het op huishoudenniveau veel ingewikkelder gemaakt. Maar dat is natuurlijk allemaal wel met goede bedoelingen gedaan.’
Faciliteiten
Hoe doelmatig zijn de fiscale faciliteiten?
‘In 2017 hebben wij gekeken naar 213 maatregelen. Die zouden eens in de vijf jaar geëvalueerd moeten worden, maar dat gebeurt absoluut niet. Van ongeveer 60% weten overheid en parlement niet wat de precieze omvang is en zijn de kosten en/of de opbrengsten niet bekend. Zij vallen onder de verantwoordelijkheid van meerdere ministers, zodat niet duidelijk is wie ze moet evalueren. Het kan ons niet schelen wie het doet, maar het gebeurt dus nergens. Voor sommigen van uw lezers zal dat prettig zijn, omdat die een heerlijke aftrek willen behouden. Maar die moeten beseffen dat er wel een bepaald bedrag moet blijven binnenkomen bij de staat. Alleen al bij de regelingen waar we wel zicht op hebben, gaat het om 100 miljard.’
Een kwart van de totale belastingopbrengst…
‘Ja, dat is heel veel. Er zijn natuurlijk zeer vaak goede redenen voor, hè. We moeten niet doen alsof dat weggegooid geld is. Maar je moet wel af en toe kijken alsof het nog steeds een goed idee is.’
Dit is een verkorte versie van het interview dat ik samen met Sylvester Schenk maakt voor Het Register